Zacznijmy od tego, że wszystkie połączenia gwintowane czyli śruby, nakrętki, szpilki, niezależnie od średnicy/rozmiaru gwintu - mają swoją wytrzymałość. Już na etapie projektu są określane parametry dokręcania poszczególnych połączeń gwintowanych. Dotyczy to samochodów, rowerów, maszyn rolniczych, ciężarówek itd.
Każde poprawnie zaprojektowane, a potem wykonane, połączenie gwintowane powinno być dokręcone z odpowiednią siłą. Dokręcone zbyt słabo może się odkręcić, dokręcone zbyt mocno - w najlepszym razie naciągniemy gwint, w najgorszym coś pęknie lub się urwie.
Na etapie produkcji właściwe dokręcenie połączenia nie stanowi problemu, ponieważ każda linia produkcyjna jest wyposażona w odpowiednie narzędzia do właściwego dokręcania śrub.
Problem zaczyna się przy wszelkiego rodzaju naprawach, wymianach części, serwisie okresowym. Trzeba coś rozkręcić... i dokręcić tak jak zostało zaprojektowane.
Niektórzy mechanicy stosują zasadę: "uczyła mnie mama, dokręcaj na chama ..." - przepraszam, to tylko cytat. Niektórzy twierdzą, że czują to w ręku - już czy jeszcze.
Dobry mechanik - korzysta z danych serwisowych i tytułowych kluczy dynamometrycznych.
Siłę, z jaką dokręcamy połączenia gwintowane określamy w niutonometrach (Nm). No dobra, ale ile to jest te 100, 200, 300 Nm?
Jeżeli na końcu dźwigni o długości 1 metra położymy 10kg to uzyskamy moment obrotowy 98,1 Nm.
Dla porównania - benzynowy, wolnossący silnik spalinowy o pojemności 1400 cm3 osiąga moment (siłę obrotową) na poziomie 110 - 130 Nm.
Aby uzyskać właściwy moment obrotowy przy dokręcaniu śruby wykorzystujemy odpowiednio dobrany klucz dynamometryczny.
Klucze dzielimy na mechaniczne i elektroniczne, który wybrać - zależy od sytuacji i wykonywanej pracy, ale najpopularniejsze i najbardziej dostępne cenowo są klucze ze sprężynowym mechanizmem zapadkowym (mechaniczny).
Klucze mechaniczne mają pokrętło, którym na podziałce ustawiamy żądany moment. Dokręcenie pokrętła naciąga wewnętrzną sprężynę, która po osiągnięciu odpowiedniego momentu luzuje zapadkę i charakterystyczny "klik" daje nam znać, że to już.
Klucze elektroniczne mają zamontowany w środku tensomentr i po osiągnięciu odpowiedniej siły zapala się zielona dioda i słychać dźwięk mówiący że to już.
Klucze mechaniczne są lepsze w sytuacji, kiedy musimy szybko wykonać robotę i nie mamy czasu patrzeć na wyświetlacz. W ręku czujemy "klik" i wiemy że to już. Niestety wadą kluczy mechanicznych jest to, że najlepiej pracują w środkowym przedziale swojego zakresu. Dla tego dobierając klucz do konkretnej pracy dobrze jest porównać zakres klucza do parametrów naszego połączenia.
Np. klucz NEO 08-805 o zakresie 60 - 200 Nm, najlepiej będzie działał w zakresie 80 - 180 Nm.
Dla tego w warsztacie dobrze jest mieć kilka kluczy o różnych zakresach.
Klucze elektroniczne są dużo droższe, ale zaletą jest praca w pełnym przedziale zakresu lub możliwość zgrywania danych i precyzyjnego ustawiania momentu dokręcania.
Sytuacją, w której najczęściej spotkamy się z zastosowaniem klucza dynamometrycznego w codziennym życiu, jest wymiana kół.
I na koniec najważniejsze sprawy:
- każdy klucz powinien być regularnie kalibrowany - nie rzadziej niż raz do roku. Sprzedawca klucza powinien nas skierować do miejsca, gdzie taką kalibrację można wykonać.
- po każdym użyciu klucza mechanicznego, koniecznie trzeba go "rozkręcić" do zera zwalniając sprężynę. Utrzymywanie napiętej sprężyny będzie skutkowało błędnymi ustawieniami i 100 Nm to po jakimś czasie nie będzie wcale 100 Nm.
Każdy klucz ma swój numer seryjny i paszport kalibracji (fabrycznej) z miejscem na wstęplowanie kolejnych przeglądów kalibracyjnych.
Kalibracje naszych kluczy wykonuje GTX Service: Kalibracja kluczy dynamometrycznych
Warto jeszcze wspomnieć o nietypowych kluczach dynamometrycznych, które są ustawione na konkretny moment i służą do jednego konkretnego zadania.
Do takich kluczy należą np. wkrętak z kluczem dynamometrycznym do wentyli samochodowych o zakresie 0.35Nm lub 0.45Nm - pozwala do dokręcić wentyl z wystarczającą a nie z przesadzoną siłą.
Drugi ciekawy klucz to klucz do świec zapłonowych z ogranicznikiem momentu. Często spotykany problem to zbyt mocno dokręcona świeca zapłonowa co dodatkowo przy niezbyt częstym serwisowaniu silnika może spowodować ogromne uszkodzenia - zerwanie gwintu w głowicy silnika, połamanie świecy przy wykręcaniu lub wykręcenie świecy na siłę razem z kawałkiem głowicy ... o kosztach potencjalnych napraw w takiej sytuacji nie muszę chyba mówić.
Rozwiązaniem jest klucz do świec NEO. Odpowiednio dobrany moment obrotowy 20 - 25 Nm co pozwoli dokręcić świecę wystarczająco a w czasie serwisu i wymiany bezpiecznie ją wykręcić - bez uszkodzeń.
Kluczy specjalnych ze stałym momentem - nie kalibrujemy - ich konstrukcja nie wymaga takiego działania.
Jacek Churski
