Szczepienie drzew owocowych – co to jest, jakie są metody i terminy?

Szczepienie roślin to rozmnażanie ich, kontrolowane przez człowieka, w różnej skali. Jest niezbędne do odpowiedniego funkcjonowania szkółek leśnych czy firm produkujących rośliny ogrodowe.

Rozmnażanie drzew iglastych zwłaszcza na dużą skalę jest trudne i najlepiej zostawić je fachowcom. Możesz za to optymalnie zagospodarować miejsce jakim dysponujesz w sadzie: małe drzewko, dające duże i smaczne owoce - to ideał. Wyobraź sobie jeszcze, że Twoje jabłonie, czy śliwy stają się odporne na choroby, szkodniki i warunki atmosferyczne. 

Fantazyjne kształty drzew i krzewów liściastych także przestają być nieosiągalne. Szczepienie drzew owocowych to dobry sposób, żeby przedłużyć ich żywotność, zwłaszcza tych z gatunku niskopiennych. A jeżeli nieopatrznie obiecałeś komuś przysłowiowe gruszki na wierzbie - czas zacząć eksperymentować i wywiązać się z przyrzeczenia!

Około 1000 lat przed naszą erą na terenach północno-zachodniej Azji zaczęto stosować nowe techniki wspomagające owocowanie drzew w sadach. Nowe gatunki roślin pochodzące z mniej surowych klimatycznie regionów nie chciały się tam przyjąć, a wydawane owoce były małe i niesmaczne. Kryzys stał się szansą na rozwój. Ogrodnicy azjatyccy eksperymentowali na różne sposoby, w końcu udało im się wypracować proces udoskonalania swoich upraw, czyli szczepienia drzew. Niezależnie od nich swoje sukcesy osiągali także starożytni Grecy czy Persowie. Przez wieki wzbogacana wiedza, dziś nie stanowi dla nas żadnej tajemnicy. Jej zastosowanie można zauważyć w wielkich gospodarstwach sadowniczych, a także w większości przydomowych ogródków.

Szczepienie to metoda mająca na celu uszlachetnienie uprawianej rośliny. Polega na tym, że łączy się część rośliny odmiany szlachetnej (którą może być zraz albo pączek) lub jej całości z rośliną ukorzenioną, nazywaną również podkładką.

Zanim rozpoczniemy szczepienie drzew owocowych weźmy pod uwagę następujące warunki:

• zrazy i podkładki powinny być zgodne biologicznie i pozostawać w pokrewieństwie botanicznym (w ramach gatunku lub odmiany);
• rośliny muszą pozostać całkowicie zdrowe i wolne od chorób wirusowych i szkodników;
• najlepsze podkładki stanowią rośliny odporne na mróz i choroby, charakteryzujące się pożądaną siłą wzrostu - przeważnie są to dzikie gatunki danej odmiany szlachetnej.

Przed rozpoczęciem szczepienia roślin, warto wyposażyć się w niezbędne narzędzia. Na pewno skorzystamy z sekatora, przyda się również ostry nożyk. Może to być nóż kuchenny lub dobrze zaostrzony scyzoryk. Jeśli chcemy mieć profesjonalny sprzęt, w sklepach ogrodniczych znajdziemy szczepaki - proste lub zagięte nożyki specjalnie do szczepienia. Wyposażmy się oczywiście też w wiązadło, którym może być rafia lub specjalna folia, ewentualnie paliki do wzmocnienia szczepów. Do opatrzenia miejsca w którym zostało wykonane nacięcie rośliny, przyda się maść ogrodnicza.

Bardzo istotnym momentem podczas szczepienia drzew i krzewów jest właściwe przygotowanie podkładki i zrazów. Zaczynamy od pobrania zrazu z roślin matecznych szlachetnej odmiany, wyszukując na nich ulistnione pędy tegoroczne. Najlepszą jakość dadzą nam te pochodzące z korony drzewa, do której łatwo dociera słońce. 

Unikajmy obcinania silnych pędów, które rosną w górę bezpośrednio z pnia, ponieważ możemy niechcący uszkodzić drzewo. Odcinamy suchym i czystym nożem fragment, na którym znajduje się od 5 do 10, wyraźnie wykształconych, pączków.

Jeśli będziemy szczepić drzewa owocowe na przełomie zimy i wiosny, musimy się z tym uporać na przełomie listopada i grudnia. Czyli po pierwszych silniejszych przymrozkach, ale jeszcze zanim nadejdą duże ujemne temperatury. Zrazy zimozielonych roślin powinny być pobierane przed szczepieniem (marzec, kwiecień), po upewnieniu się, czy pęd nie jest przemarznięty. Szczepienie pąków, czyli oczkowanie przeprowadzamy od maja do września. Planujące terminy szczepienia drzew owocowych wybieramy do tego celu zawsze dzień pogodny i suchy.

Zrazy należy przechowywać przysypane wilgotnym piaskiem w chłodnym i ciemnym miejscu, na przykład w piwnicy. Jeśli nie mamy takiej możliwości, wystarczy owinięcie ich wilgotnym materiałem i folią oraz włożenie do lodówki.

Jest to klasyczne szczepienie drzew owocowych. Polega na połączeniu ze sobą zraza i podkładki o jednakowej grubości za pomocą cięcia pod skosem. Warunkiem powodzenia tego zabiegu jest jak najdokładniejsze dopasowanie ścięć: miazga do miazgi, łyko do łyka. Następnie obie części obwiązuje się razem i zabezpiecza maścią ogrodniczą.

Zaletą tej metody jest duża powierzchnia przylegania drewna. Szczepienie przez stosowanie wykonuje się najczęściej w kwietniu, przed rozpoczęciem wegetacji roślin, które zrzucają liście na zimę, np. jabłonie czy grusze. Odmianą tej metody jest stosowanie z nacięciem. Dodatkowe nacięcie wzdłuż podkładki powoduje, że powierzchnia przylegania jest większa, sprzyja połączeniu zrazu z podkładką i zapewnia większe prawdopodobieństwo przyjęcia.

W pniu rośliny matecznej wycina się trójkątny kawałek drewna, jest to trudniejsze i wymaga precyzji. Zraz przycina się także z dwóch stron tak, aby utworzył klin. Drzewko obwiązuje się rafią i smaruje się miejsca szczepienia maścią ogrodniczą - przy pominięciu oczek. Jest to sposób mało inwazyjny, a jednocześnie silnie łączący szczepione rośliny.

Jeśli mamy naszym ogrodzie stare nieproduktywne drzewo o grubych konarach, możemy sprawić, że będzie jeszcze z niego pożytek. Po obcięciu pnia podkładki z boku nacina się korę na długości 3-5 cm. Powierzchnia cięcia powinna być jak najmniejsza. Rozchyla się korę i umieszcza odpowiednio przycięty zraz w powstałej szczelinie. Zabieg ten wykonuje się w maju i najlepiej udaje się u drzew ziarnkowych takich jak jabłonie i grusze.

Jest to sposób przypominający szczepienie za korę, ale bez ścinania pnia rośliny matecznej. Stosuje się go u drzew, u których nie chcemy naruszać konarów, gdyż spowoduje to duże rany i potencjalne źródło zakażenia. W tej metodzie najpierw obcinamy pień podkładki pod niewielkim kątem. Następnie dopasowujemy go - obcinając warstwę kory wraz z niewielką ilością drewna o powierzchni zbliżonej wymiarami do powierzchni zraza. Termin szczepienia drzew na przystawkę to przełom kwietnia i maja.

Poza szczepieniem zrazem mamy jeszcze inne dwie również popularne metody szczepienia drzew owocowych.

Ablaktacja, czyli zbliżenie - najprostsza amatorska metoda. Polega na łączeniu pędów bez konieczności ich oddzielania od roślin. Przed łączeniem rośliny do szczepienia sadzi się bardzo blisko siebie. Następnie nacina się korę podkładki i rośliny uszlachetnianej, składa się je (dbając o najdokładniejsze dopasowanie ścięć zraza i podkładki), obwiązuje i smaruje maścią ogrodniczą. 

Do obwiązania używa się specjalnych pasków, które ulegają samorozkładowi. Po pewnym czasie, kiedy gałązki się zrosną, można odciąć nieszlachetną część nad miejscem połączenia, a szlachetną część pod miejscem zrośnięcia.

Takie szczepienie drzew owocowych wykonuje się w przypadku roślin, które słabo rosną lub mają bardzo cienkie pędy. Często w ten sposób wspiera się rozwój winorośli.

Okulizacja drzew owocowych polega na zespoleniu z podkładką pąka liściowego (oczka) odmiany szlachetnej. Rano, w dzień szczepienia pozyskujemy zrazy do szczepienia z jednorocznych pędów z nasłonecznionej części korony. Następnie usuwamy wszystkie liście oraz wierzchołek, zapobiegając uciekaniu wilgoci. Z takiego pędu odcinamy płasko, pojedyncze pąki liściowe na korze z cienką warstwą drewna. Po nacięciu kory, podkładki 5-6 cm powyżej szyjki korzeniowej od północnej strony w kształcie litery T wsuwamy zraz w szczelinę. W celu zabezpieczenia, miejsce szczepienia obwiązujemy folią lub przyklejamy łatki gumowe, bądź paski parafinowe.

Okulizację drzew owocowych przeprowadza się w przypadku oczka żywego w maju i czerwcu, kiedy zachodzi najbardziej sprawne krążenie soków. Pąk rozwija się w tym samym sezonie. W przypadku oczka śpiącego, zabieg szczepienia będzie efektywny, jeśli nastąpi w lipcu lub sierpniu. Wówczas zrasta się miazga roślin, natomiast oczko rozwinie się wiosną następnego roku. Na okres zimy dobrze jest osłonić miejsce szczepienia słomianą matą lub włókniną, gdyż przez okres pierwszych kilku lat jest ono wrażliwe na niskie temperatury.

Przez wiele osób okulizacja uważana jest za pewną i szybką. Ten rodzaj szczepienia wykonuje się na gatunkach takich jak wiśnie, czereśnie, śliwy, róże, wiązy, klony, brzozy, lantana, wierzba czy agrest.

Posiadanie drzew owocowych w ogrodzie sprawia, że mamy dostępne zdrowe, smaczne i tanie owoce, z których możemy zrobić wartościowe przetwory na cały rok. Przy odpowiednim nakładzie pracy nasz sad będzie przynosił coraz obfitsze plony dobrej jakości. Nic tylko zasiąść na leżaku pod ulubioną gruszą, zatopić zęby w słodkim owocu - i rozplanować szczepienie drzewek na przyszły sezon!